Tachykardia to stan, w którym serce bije szybciej niż 100 razy na minutę w spoczynku. Przyspieszenie akcji serca może być odpowiedzią organizmu na wysiłek, emocje, gorączkę lub stanowić objaw choroby. Tachykardia nie zawsze wymaga leczenia, ale długotrwałe i niekontrolowane napady mogą prowadzić do powikłań, takich jak niewydolność serca, udar mózgu czy nagła śmierć sercowa. Szybka diagnostyka i dobranie odpowiedniego postępowania zwiększają bezpieczeństwo i komfort życia.
Co to jest tachykardia?
Tachykardia oznacza zwiększenie częstości skurczów serca powyżej 100 na minutę w spoczynku. U osób zdrowych serce pracuje z częstością 60–100 uderzeń na minutę. Jeśli odnotowane zostają wyższe wartości bez dostrzegalnej przyczyny fizjologicznej, rozpoznaje się tachykardię.
Definicja częstoskurczu serca
Tachykardia, inaczej częstoskurcz, definiowana jest jako każde przyspieszenie akcji serca powyżej 100 uderzeń na minutę u osoby dorosłej w spoczynku. Stwierdza się ją w badaniu tętna lub EKG. Częstoskurcz może mieć charakter miarowy (równomierne odstępy między uderzeniami) albo niemiarowy.
Układ bodźcotwórczo-przewodzący (węzeł zatokowo-przedsionkowy, węzeł przedsionkowo-komorowy, pęczek Hisa)
Za prawidłowy rytm serca odpowiada układ bodźcotwórczo-przewodzący. Struktury tego układu to:
- Węzeł zatokowo-przedsionkowy – inicjuje każdy skurcz serca;
- Węzeł przedsionkowo-komorowy – przekazuje impulsy elektryczne z przedsionków do komór, wydłużając czas przewodzenia;
- Pęczek Hisa – przewodzi impuls do obu komór przez swoje odnogi.
Zaburzenia generowania lub przewodzenia impulsów w tych strukturach skutkują różnymi typami tachykardii.
Rodzaje tachykardii
Tachykardię klasyfikuje się według miejsca powstawania nieprawidłowych impulsów elektrycznych.
Tachykardia zatokowa
Źródło impulsów leży w węźle zatokowo-przedsionkowym, czyli naturalnym rozruszniku serca. To najczęstsza forma, fizjologicznie pojawia się np. po wysiłku.
Tachykardia nadkomorowa
Impulsy powstają powyżej rozwidlenia pęczka Hisa – w przedsionkach lub węźle przedsionkowo-komorowym. Do tej grupy należą napadowe i przewlekłe zaburzenia rytmu, takie jak AVNRT, AVRT oraz arytmie przedsionkowe.
Tachykardia komorowa
Nieprawidłowe impulsy generowane są poniżej pęczka Hisa, w komorach serca. To arytmie wysokiego ryzyka, mogące prowadzić do migotania komór i zatrzymania krążenia.
Tachykardia zatokowa
Fizjologiczna tachykardia zatokowa
Fizjologiczna tachykardia zatokowa występuje w odpowiedzi na zwiększone potrzeby organizmu, np. podczas wysiłku, gorączki, stresu. Skurcze serca wracają do normy po ustaniu bodźca.
Nieadekwatna tachykardia zatokowa
W tej postaci serce bije szybciej bez zewnętrznego powodu. Częstotliwość nie odpowiada rzeczywistym potrzebom metabolicznym. Może towarzyszyć zaburzeniom autonomicznego układu nerwowego.
Częstoskurcz zatokowy nawrotny
Charakterystyczne są nagłe napady szybkiego bicia serca. Przyczyną jest krążenie fali pobudzenia w obrębie węzła zatokowo-przedsionkowego.
Zespół posturalnej tachykardii ortostatycznej
Zwiększenie tętna o co najmniej 30 uderzeń na minutę w ciągu 30 sekund po przyjęciu pozycji stojącej, bez spadku ciśnienia tętniczego. Występuje m.in. u młodych kobiet i wiąże się z zaburzoną regulacją krążenia.
Tachykardia nadkomorowa
Częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo-komorowym (AVNRT)
Powstaje przez zamkniętą pętlę przewodzenia w węźle przedsionkowo-komorowym. Stanowi około 60–70% wszystkich napadowych tachykardii nadkomorowych.
Częstoskurcz z dodatkową drogą przewodzenia (AVRT, zespół WPW)
Impuls krąży pomiędzy przedsionkami i komorami przez dodatkową, anatomicznie nieprawidłową drogę przewodzącą. Klasycznym przykładem jest zespół WPW.
Częstoskurcz przedsionkowy (AT)
Powstaje w wyniku ogniska automatyzmu w przedsionkach. Może być pojedynczy lub napadowy, często u osób z chorobą serca lub po zabiegach kardiochirurgicznych.
Trzepotanie i migotanie przedsionków
Migotanie przedsionków to nieregularna arytmia o częstości 350–700/min, prowadząca do niemiarowego rytmu komór. Trzepotanie przedsionków cechuje się miarowym, szybszym rytmem (250–350/min). Obie prowadzą do nieefektywnego skurczu przedsionków.
Tachykardia komorowa
Pojedyncze pobudzenia dodatkowe komorowe
To niegroźne, pojedyncze skurcze wyprzedzające, często nieodczuwalne. Pojawiają się także u zdrowych osób.
Częstoskurcz komorowy
To miarowy rytm komór o częstości 100–250/min. Stanowi zagrożenie życia: może skutkować migotaniem komór i zatrzymaniem krążenia, szczególnie u osób z chorobami serca.
Migotanie komór
Serce traci zdolność do skutecznego pompowania krwi. To arytmia bezpośrednio zagrażająca życiu, wymagająca natychmiastowej defibrylacji.
Przyczyny tachykardii
Czynniki fizjologiczne (wysiłek, emocje, gorączka)
Do fizjologicznych przyczyn tachykardii należą:
- Wysiłek fizyczny;
- Silne emocje (strach, stres, podniecenie);
- Gorączka;
- Odwodnienie;
- Ból;
- Przejściowy stres.
Stany chorobowe (niewydolność serca, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna, nadczynność tarczycy, anemia, odwodnienie, guz chromochłonny)
Tachykardia bywa objawem chorób, takich jak:
- Niewydolność serca;
- Nadciśnienie tętnicze;
- Choroba niedokrwienna serca;
- Nadczynność tarczycy;
- Anemia;
- Odwodnienie;
- Guz chromochłonny nadnerczy.
Ustalanie przyczyny umożliwia wdrożenie skutecznego postępowania.
Leki i inne czynniki (β-mimetyki, aminy katecholowe)
Do przyspieszonego bicia serca mogą prowadzić:
- β-mimetyki (leki stosowane w astmie);
- Amina katecholowe (adrenalina, noradrenalina);
- Kofeina, nikotyna, alkohol, narkotyki;
- Leki przeciwdepresyjne, środki pobudzające.
Objawy tachykardii
Kołatanie serca, duszność, zawroty głowy
Najczęstsze objawy przyspieszenia pracy serca to:
- Kołatanie serca (uczucie szybkiego lub nierównego bicia);
- Duszność, uczucie braku powietrza;
- Zawroty głowy;
- Niepokój.
Ból w klatce piersiowej i osłabienie
U niektórych osób występuje:
- Ból lub kłucie w klatce piersiowej;
- Osłabienie, zmęczenie;
- Uczucie ciężkości w klatce piersiowej.
Omdlenia i zaburzenia hemodynamiczne
Długotrwałe lub intensywne napady tachykardii mogą prowadzić do:
- Omdleń;
- Zaburzeń świadomości;
- Spadku ciśnienia tętniczego.
Objawy te wymagają pilnej interwencji.
Diagnostyka tachykardii
Elektrokardiogram (EKG)
Podstawą rozpoznania tachykardii jest elektrokardiogram – zapis aktywności elektrycznej serca. Pozwala odróżnić rodzaj tachykardii, a także wykryć inne arytmie.
Holter EKG
Holter-EKG umożliwia monitorowanie pracy serca przez 24 godziny lub dłużej. Wykrywa napadowe zaburzenia rytmu, które nie zawsze pojawiają się podczas standardowego badania EKG.
Echokardiografia i próba wysiłkowa
Echokardiografia obrazuje strukturę i czynność serca. Próba wysiłkowa umożliwia ocenę reakcji serca na stres fizyczny, określa wydolność i wykrywa niedokrwienne podłoże arytmii.
Badania laboratoryjne (TSH, elektrolity)
Do rutynowego panelu diagnostycznego należą:
- Badanie TSH – wykluczenie nadczynności tarczycy;
- Pomiar stężeń elektrolitów (sód, potas, wapń);
- Morfologia krwi – ocena niedokrwistości.
Leczenie tachykardii
Manewry niefarmakologiczne (próba Valsalvy, masaż zatoki szyjnej)
W niektórych tachykardiach nadkomorowych napad można przerwać poprzez:
- Próbę Valsalvy (silny wydech przy zamkniętych ustach i zaciśniętym nosie);
- Masaż zatoki szyjnej (delikatny ucisk na tętnicę szyjną po jednej stronie).
Te metody zwiększają napięcie nerwu błędnego i mogą przywrócić prawidłowy rytm.
Leki antyarytmiczne i beta-blokery
Stosowane są leki antyarytmiczne (np. amiodaron, propafenon) oraz beta-blokery (metoprolol, bisoprolol), które zwalniają rytm serca i pomagają zapobiegać nawrotom tachykardii.
Kardiowersja elektryczna
Jeśli tachykardia prowadzi do poważnych zaburzeń hemodynamicznych lub nie reaguje na farmakoterapię, stosuje się kardiowersję – impuls elektryczny wywołujący powrót do rytmu zatokowego.
Ablacja przezcewnikowa
Nowoczesną i skuteczną metodą leczenia tachykardii jest ablacja przezcewnikowa – zniszczenie ogniska arytmii za pomocą energii cieplnej lub zimna. Skuteczność tej metody wynosi ponad 90% w tachykardiach nadkomorowych.
ICD w tachykardii komorowej
U osób z częstoskurczem komorowym wysokiego ryzyka wszczepia się ICD – urządzenie rejestrujące rytm, zdolne przerwać groźną arytmię impulsem elektrycznym.
Postępowanie w napadzie tachykardii
Sposoby doraźne w domu
Podczas napadu tachykardii osoba może:
- Usiąść lub położyć się;
- Próbować manewrów zwiększających napięcie nerwu błędnego;
- Unikać gwałtownych ruchów.
Wskazania do interwencji medycznej
Natychmiastowy kontakt z pogotowiem jest wskazany, jeśli pojawiają się:
- Ból w klatce piersiowej;
- Omdlenie;
- Duszność;
- Długotrwały napad tachykardii nieustępujący po prostych metodach.
Powikłania nieleczonej tachykardii
Niewydolność serca i kardiomiopatia tachyarytmiczna
Długotrwale szybka akcja serca prowadzi do osłabienia mięśnia sercowego, a nawet niewydolności serca.
Udar mózgu i zatorowość
Migotanie przedsionków wiąże się ze zwiększonym ryzykiem powstawania zakrzepów, które mogą powodować udar mózgu lub zatorowość płucną.
Nagła śmierć sercowa
Migotanie komór oraz ciężkie częstoskurcze komorowe często kończą się zatrzymaniem krążenia i nagłą śmiercią sercową, jeśli nie zostaną przerwane.
Dbaj o regularną kontrolę tętna. Jeśli pojawia się u Ciebie przyspieszone bicie serca, objawy takie jak duszność, ból w klatce piersiowej, osłabienie lub omdlenie, zgłoś się na konsultację kardiologiczną. Wczesna diagnostyka i wdrożenie leczenia znacząco poprawiają rokowania.
