Trójglicerydy są lipidami, które stanowią główną rezerwę energetyczną organizmu i transportują energię w postaci kompleksów z lipoproteinami. Poziom trójglicerydów ocenia się dzięki badaniu lipidogramu, a wartości powyżej 150 mg/dl uznaje się za podwyższone. Przewlekłe zwiększenie stężenia trójglicerydów sprzyja chorobom sercowo-naczyniowym, ostremu zapaleniu trzustki i powikłaniom metabolicznym. Najważniejsze sposoby obniżenia poziomu obejmują zmianę diety, zwiększenie aktywności fizycznej, redukcję masy ciała oraz ograniczenie alkoholu.
Czym są trójglicerydy?
Trójglicerydy są estrami glicerolu i trzech kwasów tłuszczowych, należą do tłuszczów prostych. Stanowią największą część tkanki tłuszczowej i główne magazynowe źródło energii. Trójglicerydy występują w osoczu jako cząsteczki niepolarne, nierozpuszczalne w wodzie, co wymaga ich transportowania w postaci kompleksów z białkami i innymi lipidami.
Budowa i klasyfikacja trójglicerydów
Budowa trójglicerydów opiera się na glicerolu połączonym wiązaniami estrowymi z trzema kwasami tłuszczowymi. Kombinacje kwasów tłuszczowych nadają im różnorodność – opisano ponad 6000 wariantów. Klasyfikacja uwzględnia długość łańcuchów i stopień nasycenia kwasów tłuszczowych, co przekłada się na właściwości fizyczne i wpływ na metabolizm.
Funkcje trójglicerydów w organizmie
Trójglicerydy pełnią kluczowe funkcje energetyczne. Magazynują energię w tkance tłuszczowej i uwalniają ją do krwi, gdy jest potrzebna, na przykład podczas wysiłku lub głodzenia. Stanowią także mechaniczno-termiczną ochronę narządów oraz umożliwiają prawidłowy transport witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
Transport trójglicerydów w osoczu
Trójglicerydy, jako związki nierozpuszczalne w wodzie, muszą być transportowane we krwi w postaci lipoprotein. Najważniejsze klasy lipoprotein to chylomikrony, VLDL, IDL, LDL i HDL. Każda z nich spełnia inną rolę w metabolizmie lipidów.
Rola chylomikronów i VLDL w okresie poposiłkowym
Chylomikrony są największymi lipoproteinami, powstają w jelicie cienkim po spożyciu tłuszczów. Odpowiadają za przenoszenie trójglicerydów z diety z jelit do tkanek. W okresie międzyposiłkowym rolę głównego transportera przejmują VLDL, które są syntetyzowane w wątrobie. VLDL przenoszą trójglicerydy endogenne do tkanki tłuszczowej i mięśni.
Przemiany VLDL w IDL, LDL i funkcja HDL
VLDL, oddając trójglicerydy do tkanek, przekształcają się kolejno w IDL i LDL. LDL, bogate w cholesterol, odpowiadają za przenoszenie cholesterolu do komórek i sprzyjają odkładaniu blaszek miażdżycowych, gdy ich poziom przekracza normę. HDL wychwytują nadmiar cholesterolu z tkanek i transportują go do wątroby.
Znaczenie apolipoprotein w rozpuszczalności lipidów
Apolipoproteiny są białkami strukturalnymi i funkcjonalnymi lipoprotein. Zapewniają rozpuszczalność kompleksów lipidowych w osoczu, stabilizują cząsteczki i umożliwiają rozpoznanie przez enzymy i receptory. Każda klasa lipoprotein cechuje się specyficznym zestawem apolipoprotein.
Źródła trójglicerydów
Stężenie trójglicerydów w osoczu zależy od ilości przyswajanych i syntetyzowanych lipidów.
Podaż z diety: tłuszcze i węglowodany
Około 25–30% trójglicerydów pochodzi z tłuszczów pokarmowych. Najwięcej dostarczają tłuszcze zwierzęce i roślinne, produkty mleczne, mięso, oleje i orzechy. Spożycie dużej ilości cukrów prostych, słodyczy i słodzonych napojów pobudza także wątrobową syntezę trójglicerydów.
Synteza w wątrobie z węglowodanów i kwasów tłuszczowych
Wątroba syntetyzuje trójglicerydy z wchłanianych kwasów tłuszczowych oraz nadmiaru węglowodanów. Proces jest nasilony w przypadku nadwyżki kalorycznej, insulinooporności lub schorzeń metabolicznych.
Lipidogram i normy trójglicerydów
Lipidogram jest podstawowym narzędziem oceny gospodarki lipidowej.
Zakresy stężeń: prawidłowe, graniczne, wysokie i bardzo wysokie
Normy stężenia trójglicerydów:
- poniżej 150 mg/dl – wartość prawidłowa
- 150–199 mg/dl – wartość graniczna
- 200–499 mg/dl – wartość wysoka
- powyżej 500 mg/dl – wartość bardzo wysoka
Wartości te zostały opracowane przez Polskie Towarzystwo Kardiologiczne, Lipidologiczne i Kolegium Lekarzy Rodzinnych. Przekroczenie progu 150 mg/dl wymaga dalszej obserwacji i zmiany stylu życia.
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego i Lipidologicznego
Wytyczne określają indywidualny cel terapeutyczny i częstotliwość kontroli w zależności od wieku i profilu ryzyka. Lekarz interpretuje wynik lipidogramu z uwzględnieniem wszystkich parametrów. U osób z podwyższonym ryzykiem sercowo-naczyniowym dopuszcza się niższe wartości docelowe.
Hipertrójglicerydemia
Trwałe przekroczenie normy określa się jako hipertrójglicerydemię, której przyczyny dzieli się na pierwotne i wtórne.
Pierwotna: mutacje jedno- i wielogenowe, chylomikronemia
Hipertrójglicerydemia pierwotna wynika z defektów genetycznych, najczęściej wielogenowych. Rzadką postacią jest chylomikronemia monogenowa, która prowadzi do bardzo wysokich poziomów TG i objawia się m.in. żółtakami, bólami brzucha, lipemią siatkówki. Mutacje dotyczą enzymów i białek uczestniczących w metabolizmie lipidów.
Wtórna: dieta bogata w tłuszcze, alkohol, otyłość, insulinooporność, leki i choroby
Do najczęstszych przyczyn wtórnej hipertrójglicerydemii należą:
- spożywanie dużych ilości tłuszczów i cukrów
- nadużywanie alkoholu (większa produkcja VLDL w wątrobie)
- otyłość, szczególnie brzuszna
- insulinooporność i cukrzyca typu 2
- niedoczynność tarczycy
- schorzenia nerek, toczeń rumieniowaty układowy
- ciąża (szczególnie trzeci trymestr)
- leki: kortykosteroidy, doustne estrogeny, tamoksyfen, niektóre leki przeciwpsychotyczne
Czynniki ryzyka i powikłania
Podwyższone trójglicerydy narażają na poważne powikłania.
Choroby sercowo-naczyniowe i zespół metaboliczny
Hipertrójglicerydemia zwiększa ryzyko:
- choroby niedokrwiennej serca
- miażdżycy naczyń
- udaru mózgu
Współistnieje z innymi elementami zespołu metabolicznego – otyłością brzuszną, nadciśnieniem, niskim poziomem HDL i wysoką glikemią.
Ostre zapalenie trzustki i lipemia siatkówki
Stężenia powyżej 500 mg/dl znacząco podnoszą ryzyko ostrego zapalenia trzustki. W badaniach dna oka obserwuje się lipemię siatkówki (zmętnienie naczyń siatkówki). Przewlekle bardzo wysokie TG mogą prowadzić także do powiększenia wątroby i śledziony.
Strategie obniżania poziomu trójglicerydów
Najważniejsze działania koncentrują się na zmianach w trybie życia.
Modyfikacja diety: zdrowe tłuszcze, błonnik, ograniczenie cukrów prostych
Odpowiednio skomponowana dieta powinna opierać się na:
- tłuszczach jednonienasyconych i wielonienasyconych (oliwa z oliwek, orzechy, awokado)
- tłustych rybach morskich (źródło omega-3: łosoś, makrela, sardynki)
- dużej zawartości błonnika (warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste)
- ograniczeniu spożycia cukrów prostych (słodycze, napoje słodzone, produkty wysoko przetworzone)
- wyborze chudych źródeł białka (ryby, drób, niskotłuszczowe produkty mleczne)
Ograniczenie alkoholu przynosi szybki efekt w obniżeniu TG. Każda ilość alkoholu zwiększa produkcję VLDL w wątrobie.
Aktywność fizyczna i redukcja masy ciała
Regularna aktywność fizyczna odgrywa decydującą rolę. Rekomenduje się minimum 150–300 minut umiarkowanego wysiłku tygodniowo (spacery, pływanie, jazda na rowerze, jogging). Redukcja masy ciała, nawet o 5–10% wyjściowej wartości, może obniżyć stężenie trójglicerydów o 20–30%.
Ograniczenie spożycia alkoholu
Całkowita abstynencja jest wskazana przy bardzo wysokich poziomach trójglicerydów. Nawet sporadyczne spożycie alkoholu może powodować gwałtowny wzrost TG.
Farmakoterapia w hipertrójglicerydemii
Gdy modyfikacja stylu życia jest niewystarczająca lub stężenia TG są bardzo wysokie, konieczne jest wdrożenie leków.
Fibraty i leki modulujące profil lipidowy
Fibraty (np. fenofibrat, gemfibrozyl) są najskuteczniejsze w obniżaniu TG. Działają poprzez aktywację receptorów PPAR-alfa, co zwiększa rozkład trójglicerydów i podnosi stężenie HDL. Czasem stosuje się statyny, zwłaszcza u osób z jednoczesnym ryzykiem sercowo-naczyniowym, choć ich głównym celem klinicznym jest obniżanie LDL.
Suplementacja kwasów omega-3 w wysokich dawkach
Stosowanie kwasów omega-3 (dawka minimum 2–4 g EPA i DHA dziennie) obniża poziom trójglicerydów o 25–30%. Ich źródłem są tłuste ryby morskie oraz preparaty apteczne. Wysokie dawki powinny być stosowane pod opieką lekarza.
Warto wykonać badanie lipidogramu, jeśli wystąpiły czynniki ryzyka: otyłość, cukrzyca, choroby nerek, choroby tarczycy, spożywanie leków wpływających na metabolizm lipidów, nawracające bóle brzucha lub objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego.
Systematyczna kontrola TG i pozostałych lipidów oraz właściwe wdrożenie działań profilaktycznych i leczniczych przekłada się na zmniejszenie powikłań i poprawę ogólnego stanu zdrowia.
Dbając o swoje trójglicerydy, inwestujesz w zdrowie serca, trzustki i naczyń. Zadbaj o prawidłową dietę, regularną aktywność fizyczną i świadomie eliminuj czynniki ryzyka. W razie potrzeby skonsultuj się ze specjalistą i wykonaj badania kontrolne.
